- Autor: Janis Varufakis

Jedna od uobičajenih grešaka evropskih lidera u tumačenju neprijateljstva koje predsjednik Donald Tramp pokazuje prema tradicionalnim američkim saveznicima, kao i spremnosti njegove administracije da svojim postupcima ugrozi međunarodni poredak, jeste uvjerenje da je to nešto novo i jedinstveno. To nije tačno.
„Moja filozofija je da stranci pokušavaju da nas namagarče, a naš zadatak je da namagarčimo mi njih“. Tako je govorio Džon Koneli, sekretar Trezora 1971. godine, pokušavajući da ubijedi predsjednika Niksona da kazni Evropu povlačenjem iz sporazuma postignutog u Breton Vudsu.
Tramp bi se sigurno složio da je u „održavanju ravnoteže između potreba stabilnog međunarodnog sistema i slobode djelovanja kreiranjem državnih politika“ Amerika mudro „dala prednost drugom prioritetu“. To su riječi koje je izgovorio Pol Volker, predsjednik Federalnih rezervi u Njujorku, komentarišući odluku predsjednika Niksona sedam godina kasnije. Budući predsjednik Saveznih federalnih rezervi dodao je tom prilikom i da „kontrolisana dezintegracija svjetske ekonomije… može biti legitiman cilj za 80. godine“.
Ono po čemu se današnja situacija razlikuje od one u kojoj se Evropa našla 70-ih godina 20. vijeka jeste implozija političkog centra u Evropi vajmarskih razmjera. Sedamdesetih godina postojao je jedinstveni evropski establišment sposoban da odgovori (na primjer, plivajućim kursom dolara) na finansijski napad Amerike na Njemačku, Francusku i Britaniju. Današnji branioci evropskog statusa kvo moraju voditi bitku na dva fronta: prvo, protiv Trampovih napada spolja, a onda i na unutrašnjem planu protiv ljudi kao što su Mateo Salvini i Luiđi di Majo, nove zvijezde italijanske politike.
Uvođenje novih tarifa za uvoz čelika i aluminijuma u Ameriku, navodno usmjerenih na Kinu, takođe je bilo signal da retoriku Trampove administracije o „Americi na prvom mjestu“ treba shvatiti krajnje ozbiljno. Zatim je uslijedilo povlačenje Amerike iz nuklearnog sporazuma sa Iranom, čime je Tramp dobio novu priliku da uživa u prizoru bespomoćnosti Evrope i naročito njemačke kancelarke Angele Merkel.
Pošto je bila prinuđena da objavi da će Njemačka, kao najmnogoljudnija zemlja Evropske unije, podržati sporazum sa Iranom, Angela Merkel je doživjela niz poniženja kada su se njemačke kompanije, uprkos njenoj objavi, jedna po jedna povukle iz Irana. Niko se ne usuđuje da se suprotstavi američkoj finansijskoj moći i ugrozi poreske olakšice koje uživa gotovo 5.000 nemačkih kompanija sa ukupnom vrijednošću bilansa od oko 600 milijardi dolara. Njemačka se još nije oporavila od iranskog šoka, a Amerika je zaprijetila carinama na uvoz kola od 25 odsto, što bi njemačke izvoznike koštalo oko pet milijardi dolara godišnje.
Prave razmjere nevolja sa kojima se Njemačka danas nosi ne možemo shvatiti prije nego što uočimo njihovu kauzalnu povezanost sa događajima u Italiji.
Dok Tramp radi na rušenju globalnog sistema od koga je Njemačka decenijama profitirala, Salvini i Di Majo rušenje eura vide kao poželjan razvoj događaja, koristan za njihovu antiimigracijsku kampanju. Prije nešto više od tri godine, kada sam u ime Grčke vodio pregovore sa njemačkom vladom o mogućnostima za rješavanje neodržive zaduženosti i ukidanju mjera hiperštednje koje i dalje uništavaju moju zemlju, svoje sagovornike na skupu ministara finansija evrozone upozorio sam sledećim riječima: „Ako budete insistirali na politikama koje čitave zemlje osuđuju na trajnu stagnaciju i poniženje, uskoro ćete imati posla ne sa evropskim ljevičarima našeg kova, već sa antievropskim ksenofobima čiji će glavni cilj biti rušenje Evropske unije.“
Upravo to se sada događa. Onemogućivši potrebne reforme EU, vlade koje je predvodila Angela Merkel osigurale su njeno dalje fragmentiranje. Vodeći njemački mediji pišu o italijanskom ekonomisti kome je uskraćeno mjesto ministra finansija kao o „italijanskom Varufakisu“. Ali time se previđa jedna suštinska razlika: ja sam želio održivi ostanak Grčke u evrozoni i sukobljavao sam se sa njemačkim liderima oko metoda restrukturisanja duga koji će to omogućiti. Slomivši našu proevropsku vladu u ljeto 2015, Njemačka je posijala sjeme današnje gorke žetve: u italijanskom parlamentu dominira većina koja kuje planove za napuštanje evrozone.
Uzročni odnos koji povezuje dvije nemačke političke glavobolje treba potražiti u ekonomiji. Tramp dobro zna jednu stvar: Njemačka i evrozona su mu prepušteni na milost i nemilost zahvaljujući rastućoj zavisnosti od velikog neto izvoza u Ameriku i ostatak svijeta. Ta zavisnost je nezaustavljivo rasla zbog politika štednje koje su prvo testirane u Grčkoj, a zatim primijenjene u Italiji i ostalim zemljama.
Da bismo uočili ovu vezu dovoljno je da se sjetimo „fiskalnog sporazuma“ o eliminaciji strukturnih budžetskih deficita na kojima je Njemačka insistirala kao preduslovu za odobravanje finansijske pomoći za zadužene vlade i banke. Ne treba zaboraviti da je takva panevropska politika primjenjivana u okruženju u kojem je nivo štednje značajno nadmašivao nivo investicija. Konačno, treba imati na umu da istovremeno održavanje visokog nivoa štednje i uravnoteženog državnog budžeta podrazumijeva veliki trgovinski suficit – a tako i sve veću zavisnost Njemačke i Evrope od velikog neto izvoza u Sjedinjene Države i Aziju. Drugim riječima, one iste nekompetentne politike koje su pripremile ksenofobičnu i antievropsku italijansku vladu – pružaju političku prednost Trampu u odnosu na Angelu Merkel.
Nesposobnost Evrope da dovede sopstvenu kuću u red stvorila je novu italijansku većinu koja želi da deportuje pola miliona izbjeglica i pružila novi podsticaj militantnim rasistima u Mađarskoj, Poljskoj, Francuskoj, Britaniji, Holandiji i, naravno, samoj Njemačkoj. U međuvremenu, pošto je Evropa previše slaba da ukroti Trampa, Amerika će pokušati da prinudi Kinu da dereguliše svoj finansijski i tehnološki sektor. Ako uspije u tome, bar 15 odsto nacionalnog dohodka Kine će se izliti van zemlje i podstaći deflatorne trendove koji jačaju politička čudovišta u Evropi i Americi.
Sve se to moglo predvideti – i bilo je predviđeno. Zato niko ne treba da bude iznenađen pozicijom u kojoj su se danas našli Angela Merkel i Evropa. Ali tome se mogu radovati samo opasne budale.
Preveo: Đorđe Tomić
Peščanik.net